top of page
Dejan Stefani

Ko preuzima kontrolu nad nebom: Pravila za dronove u Crnoj Gori od 1. jula 2024

Updated: Sep 26, 2024






Od kog datuma stupa na snagu novi pravilnik?




Pravilnik o uslovima za sigurnu upotrebu sistema bespilotnih vazduhoplova („Službeni list Crne Gore“, br. 24/23 i 117/23), kojim je , uz prilagođavanje pravu Crne Gore, preuzet prečišćeni tekst Sprovedbene Regulative Komisije (EU) 2019/947 оd 24. maja 2019. godine o pravilima i postupcima za izvođenje operacija bespilotnim vazduhoplovima, počinje sa primjenom 01.07.2024. godine.

U primjeni regulative iz Priloga 1 pravilnika koriste se rješenja utvrđena odlukama izvršnog direktora Agencije Evropske unije za sigurnost vazduhoplovstva (EASA) koje sadrže prihvatljive načine usklađivanja (Acceptable Means of Compliance – AMC) i smjernice (Guidance Material – GM) EASA-e, za regulativu iz Priloga 1 ovog pravilnika.


Novi pravilnik o dronovima:



PRAVILNIK O USLOVIMA ZA SIGURNU UPOTREBU SISTEMA BESPILOTNIH VAZDUHOPLOVA



PRAVILNIK O IZMJENAMA PRAVILNIKA O USLOVIMA ZA SIGURNU UPOTREBU

SISTEMA BESPILOTNIH VAZDUHOPLOVA






Ko sme da upravlja dronom u CG i pod kojim uslovima?



Dronom u Crnoj Gori će smjeti da upravlja svako lice koje ispunjava uslove propisane Pravilnikom o uslovima za sigurnu upotrebu sistema bespilotnih vazduhoplova („Službeni list Crne Gore“, broj 24/23).

Operatori sistema bespilotnih vazduhoplova imaju obavezu registracije dok piloti bespilotnih vazduhoplova moraju da ispunjavaju određene zahtjeve u pogledu kompetencija.

Operacije su podijeljene u tri kategorije:

  • OTVORENA KATEGORIJA

  • POSEBNA KATEGORIJA

  • SERTIFIKOVANA KATEGORIJA



REGISTRACIJA OPERATORA SISTEMA BESPILOTNIH VAZDUHOPLOVA



UAS operatori koji imaju prebivalište (u slučaju fizičkih lica) ili glavno mjesto poslovanja (u slučaju pravnih lica) u Crnoj Gori, kao i UAS operatori koji imaju prebivalište ili glavno mjesto poslovanja van država članica EU, su obavezni da se registruju u Agenciji za civilno vazduhoplovstvo Crne Gore ako žele da vrše operacije dronom čija je najveća dozvoljena masa na polijetanju (MTOM) veća od 249 g. Registracija je takođe potrebna za vršenje operacija dronovima čija je MTOM manja od 250 g a opremljeni su senzorima za prikupljanje ličnih podataka, kao što su (video, foto, infrared) kamera, mikrofon itd.

Nakon registracije, svaki UAS operator dobija digitalni (elektronski) registarski broj (e-ID), zajedno sa pripadajućim tajnim kodom. Samo jedan e-ID se dodjeljuje fizičkom ili pravnom licu kako bi se obezbijedila jedinstvena identifikacija. Svi dronovi koji pripadaju tom licu se označavaju ovim brojem.

Kompletan identifikacioni lanac (= registracioni broj + tajni kod) mora biti kodiran u UAS sistemu za direktnu daljinsku identifikaciju*, ako je opremljen ovim sistemom.

Ovaj registracioni broj važi dvije godine i stoga se mora periodično obnavljati po istom postupku. Operator uvijek koristi isti broj, osim ako nije trajno izbrisan iz registra.





ZAHTJEVI ZA OTVORENU KATEGORIJU



Bespilotni vazduhoplovi mase od 0 gr - 25 kg.

Dijeli se na A1, A2 i A3 potkategorije + CE oznaka bespilotnih vazduhoplova.

Počevši od 01.07.2024. godine, operacije u otvorenoj kategoriji moraju se izvoditi sa dronom:

  • koji nosi identifikacionu oznaku klase od C0 do C4, ili

  • koji je privatno izrađen, ili

  • bez identifikacione oznake klase, ali samo ako je na tržište stavljen prije 31. decembra 2023. godine.

Imajte na umu da „privatno izrađen“ znači da ste napravili dron za sopstvenu upotrebu, tako da nije kupljen; ne odnosi se na UAS sastavljene od seta djelova koji se stavljaju na tržište kao komplet spreman za montažu (sklapanje).

Bespilotni vazduhoplovi koji nemaju C oznaku, odnosno UAS koji ne ispunjavaju zahtjeve iz djelova 1 do 5 Priloga Delegirane regulative (EU) 2019/945, moći će da se koriste u otvorenoj kategoriji, tokom prelaznog perioda koji će trajati do 30. juna 2025. godine.




USLOVI IZVOĐENJA OPERACIJA DRONOVIMA KOJI NEMAJU C OZNAKU U SKLADU SA DELEGIRANOM REGULATIVOM (EU) 2019/945 TOKOM PRELAZNOG PERIODA KOJI TRAJE DO 30. JUNA 2025. GODINE




Zajednički uslovi operacija:

  • UAS nije iz klase Delegirane regulative (EU) 2019/945 (ne nosi oznake od C1 od C4);

  • najveća dozvoljena masa bespilotnog vazduhoplova na polijetanju (MTOM) je manja od 25 kg;

  • pilot održava bespilotni vazduhoplov na sigurnoj udaljenosti od ljudi i ne leti njime iznad skupa ljudi;

  • ako bespilotni vazduhoplov nije u režimu „prati me“, niti pilotu pomaže posmatrač bespilotnog vazduhoplova, pilot neprekidno održava vizuelni kontakt sa bespilotnim vazduhoplovom kojim upravlja;

  • ako ne prelijeće prepreku, bespilotni vazduhoplov ne leti na visini većoj od 120 m od najbliže tačke na površini zemlje;

  • u toku leta, bespilotnim vazduhoplovom se ne prevoze opasne materije, niti se iz njega ispušta ikakav materijal.



Posebni uslovi operacija


OBRATITE PAŽNJU: Nakon prelaznog perioda, ovim će se dronovima moći izvoditi operacije isključivo u potkategoriji A1 (dron mase < 250g) i A3 (dron mase < 25 kg) otvorene kategorije ili u posebnoj kategoriji.
OBRATITE PAŽNJU: Nakon prelaznog perioda, ovim će se dronovima moći izvoditi operacije isključivo u potkategoriji A1 (dron mase < 250g) i A3 (dron mase < 25 kg) otvorene kategorije ili u posebnoj kategoriji.


OTVORENA KATEGORIJA – POTKATEGORIJA A1


Dronovi koji nose CE klasu oznake 0 (C0 oznaka) ili su privatno izrađeni i težine do 250 gr. mogu letjeti u potkategoriji A1, što znači skoro svuda, osim iznad skupova ljudi, ili područja koja je država zabranila uvođenjem ograničenja letenja dronova.

Dronovi koji nose identifikacionu oznaku klase 1 (C1 oznaka) takođe mogu letjeti u potkategorji A1 sa tim što se sa ovakvim dronovima vrijeme preleta neuključenih lica mora svesti na minimum.


OTVORENA KATEGORIJA – POTKATEGORIJA A2


Dronovi koji nose identifikacionu oznaku klase 2 (C2 oznaka) mogu da lete u potkategoriji A2, što znači u urbanim područjima, međutim, od pilota se traži da dron drže na sigurnoj udaljenosti od neuključenih lica. Po pravilu, ovo minimalno rastojanje treba da bude jednako visini na kojoj dron leti (npr. ako letite na visini od 30m, uvjerite se da je najlbliže neuključeno lice najmanje 30 m od mjesta gdje bi dron vertikalno pao u slučaju nekog događaja). U svakom slučaju, ovo rastojanje nikada ne smije biti manje od 5m. Pored toga, možete letjeti i pod uslovima definisanim za potkategoriju A3. Na kraju, morate izbjegavati letenje u oblastima koje je država zabranila uvođenjem ograničenja letenja dronova.



OTVORENA KATEGORIJA – POTKATEGORIJA A3


Dronovi koji nose identifikacionu oznaku klase 3 ili 4 (C3 ili C4 oznaka), ili koji su privatno izrađeni i težine do 25 kg, mogu da se koriste u potkategoriji A3. To znači da nikada ne mogu da lete u urbanim područjima gdje je potrebno da dron držite najmanje 150 m od stambenih, komercijalnih ili industrijskih zona, i da lete samo u oblastima gdje nema neuključenih lica u dometu operacije drona. U svakom slučaju, morate izbjegavati letenje u oblastima koje je država zabranila uvođenjem ograničenja letenja dronova.


KAKO VRŠITI OPERACIJE DRONOVIMA U OTVORENOJ KATEGORIJI OD 30. JUNA 2025. GODINE


Privatno izrađeni dronovi i dronovi stavljeni na tržište prije 01. januara 2024. godine (ispod 250 gr)


C0 (ispod 250 gr)



C1 (ispod 900 gr)



C2 (ispod 4 kg)



C3 (ispod 25 kg)



C4 (ispod 25 kg)



Privatno izrađeni dronovi i dronovi stavljeni na tržište prije 01. januara 2024. godine (ispod 25 kg)



Klasifikacija dronova?


Dronovi sa identifikacionom oznakom klase:




su već dostupni na tržištu. Na linku https://www.easa.europa.eu/en/domains/drones-air-mobility/drones-evtol-designs/drones-design-database možete vidjeti listu dronova koji su dobili identifikacionu oznaku klase. Ukoliko želite da kupite dron sa oznakom klase, provjerite da li se na dronu nalazi oznaka. Nekoliko verzija istog drona može biti dostupno, sa ili bez C oznake.



Da li je potrebno osiguranje letelice? (gde i kako? Da li važi osiguranje iz matične zemlje?



U skladu sa Zakonom o obaveznom osiguranju u saobraćaju (“Službeni list Crne Gore”, br. 44/12 i 146/21), vlasnik, odnosno ovlašćeni korisnik vazduhoplova dužan je da zaključi ugovor o osiguranju od odgovornosti za štetu koju upotrebom vazduhoplova može pričiniti trećim licima. Registracija vazduhoplova i produženje registracije može se izvršiti tek nakon podnošenja dokaza o zaključenom ugovoru o osiguranju organu nadležnom za registraciju.

Operator sistema bespilotnog vazduhoplova ili vazduhoplovnog modela dužan je da, prilikom izvođenja letačkih operacija bespilotnim vazduhoplovom ili vazduhoplovnim modelom operativne mase 250 grama i više, ili prilikom izvođenja letačkih operacija za koje nezavisno pravno lice koje vrši javna ovlašćenja u oblasti vazdušnog saobraćaja izdaje dozvolu, odobrenje ili drugi ekvivalentni dokument posjeduje ugovor o osiguranju od odgovornosti za štetu koju upotrebom bespilotnog vazduhoplova ili vazduhoplovnog modela u letu može pričiniti trećim licima.

Svaki operator bespilotnog vazduhoplova koji nije iz Crne Gore je obavezan da ima ugovor o osiguranju od odgovornosti za štetu koju upotrebom bespilotnog vazduhoplova ili vazduhoplovnog modela u letu pričini trećim licima, u skladu sa Zakonom o obaveznom osiguranju u saobraćaju (“Službeni list Crne Gore”, br. 44/12 i 146/21).



Da li je potrebna prijava leta?



Prijava leta u ovom momentu nije potrebna, osim ukoliko se operacije vrše u kontrolisanim zonama aerodroma Tivat i Podgorica. Trenutno je u procesu obezbjeđivanje aplikacije koja će omogućiti prijavu leta u vazdušnom prostoru Crne Gore kao i rezervaciju vazdušnog prostora, u cilju obezbjeđivanja sigurnosti svih učesnika u vazdušnom saobraćaju (avioni, helikopteri, dronovi).


Operacije koje predstavljaju veliki rizik, sa aspekta ugrožavanja sigurnosti drugih učesnika u vazdušnom saobraćaju, su operacije u kontrolisanim zonama aerodroma Tivat i Podgorica. Sigurnosnim nalogom definisana su područja sa ograničenjem letenja kao i obaveze operatora u toku planiranja i obavljanja letačkih operacija.


Karta područja sa ograničenjem letenja u oblasti CTR Podgorica
Karta područja sa ograničenjem letenja u oblasti CTR Podgorica


Karta područja sa ograničenjem letenja u oblasti CTR Podgorica
Karta područja sa ograničenjem letenja u oblasti CTR Podgorica


Karta područja sa ograničenjem letenja u oblasti CTR Tivat
Karta područja sa ograničenjem letenja u oblasti CTR Tivat
Karta područja sa ograničenjem letenja u oblasti CTR Tivat
Karta područja sa ograničenjem letenja u oblasti CTR Tivat

  • Letenje u zonama označenim zelenom bojom nije dozvoljeno bez prethodnog odobrenja od strane nadležne jedinice za usluge u vazdušnom saobraćaju

  • Letenje u zonama označenim plavom bojom dozvoljeno je do 50 metara, a od 50m do 150m samo uz prethodno odobrenje nadležne jedinice za usluge u vazdušnom saobraćaju

  • Zahtjev za letenje u navedenim zonama potrebno je dostaviti na odobrenje nadležnoj jedinici za usluge u vazdušnom saobraćaju dva radna dana prije planiranog početka operacija

  • Zahtjev se podnosi na obrascu iz Priloga 3 Sigurnosnog naloga

  • Popunjen zahtjev potrebno je poslati telefaksom ili elektronskom poštom nadležnoj jedinici za usluge u vazdušnom saobraćaju:

Podgorica: Fax: +382 20 414 030; E-mail: aro.pg@smatsa.rs

Tivat: Fax: +382 32 671 570; E-mail: akltv.aro@smatsa.rs

Telefon za javljanje početka i završetka letačkih operacija u nadležnoj jedinici kontrole letenja:

Podgorica: +382 20 414 024 Tivat: +382 32 670 983




Pod pretpostavkom da će turisti u većini slučajeva snimati na obali - da li ima neka odredba koja štiti pravo na privatnost?



Stupanjem na snagu novog pravilnika, biće omogućeno publikovanje geografske zone u kojima će biti zabranjeno ili ograničeno vršenje operacija bespilotnim vazduhoplovima (letjenje). Te geografske zone će biti objavljene i svaki pilot bespilotnog vazduhoplova će imati informaciju na kojim lokacijama i u kojem vremenskom periodu su operacije ograničene ili zabranjene u tim zonama.

Neophodno je da operator/pilot bespilotnog vazduhoplova obezbijedi da je privatnost ljudi zaštićena. Članovi 174 i 175 Krivičnog zakonika Crne Gore definišu kaznene odredbe za neovlašćeno fotografisanje i neovlašćeno objavljivanje i prikazivanje tuđeg spisa, portreta i snimka.



Koja je kaznena politika?


Nadzor nad operacijama dronova vrši Agencija za civilno vazduhoplovstvo u skladu sa Zakonom o vazdušnom saobraćaju i Zakonom o inspekcijskom nadzoru. Agencija za civilno vazduhoplovstvo čini sve što je u njenoj nadležnosti da spriječi nezakonitosti i iz toga razloga inicirana je i saradnja na nivou Agencije i Uprave policije koja je rezultirala potpisivanjem Sporazuma o saradnji u oblasti suzbijanja nelegalne upotrebe bespilotnih vazduhoplova, koji je omogućio preduzimanje zajedničkih aktivnosti između Agencije za civilno vazduhoplovstvo i Uprave policije u oblasti suzbijanja nelegalne upotrebe bespilotnih vazduhoplova.

S obzirom da se lice koje upravlja dronom smatra vođom vazduhoplova, u slučaju prekršaja primjenjuju se kaznene odredbe propisane Zakonom o vazdušnom saobraćaju i kazne mogu biti u iznosu od 500 do 2000 eura.



Na kraju, moram da se zahvalim Ani Đurović iz Agencije za civilno vazduhoplovstvo Crne Gore na ovim iscrpnim i precizim informacijama.

Comments


bottom of page